Społeczności schyłkowego eneolitu w południowo-wschodniej Polsce w świetle badań archeologicznych i analiz interdyscyplinarnych
Redaktorzy/Editors: Anita Szczepanek, Paweł Jarosz, Jerzy Libera, Piotr Włodarczak
Wydawca/Publisher: Wydawnictwo Profil-Archeo
Opis/Physical description: oprawa miękka/paperback; format: 297 × 210 mm; liczba stron/pages: 448; rok wydania/year of publication: Pękowice – Kraków 2022 [English figure captions and chapter summaries]
Cena/Price: 65 zł (kup teraz/buy now)
Syntetyczne dzieło pod redakcją krakowskich i lubelskich archeologów podsumowuje aktualny stan wiedzy i dostarcza wielu nowych danych do poznania kulturowych i ekologicznych aspektów życia ludzi schyłkowego neolitu, głównie kultury ceramiki sznurowej w Małopolsce. Układ tomu odzwierciedla sekwencję przeprowadzonych przez specjalistów z danych dziedzin, studiów archeologiczno-antropologicznych i bioarcheologicznych. Tom rozpoczyna chronometria analizowanych zespołów grobowych na tle zmian w obrządku pogrzebowym ludności kultury ceramiki sznurowej. Następnie szczegółowej analizie został poddany zachowany inwentarz narzędziowy, ponieważ rekonstrukcja strategii bytowania ludności schyłkowego eneolitu w znacznym stopniu opiera się na obecnych w grobach zabytkach kamiennych. Na tę część składa się charakterystyka typologiczna i analizy traseologiczne wyrobów krzemiennych. Ich wyniki zostały w skonfrontowane z wnioskami płynącymi z analiz stabilnych izotopów węgla i azotu w kościach ludzkich. Oznaczenia tych izotopów pozwoliły na ustalenie diety pochowanych, a pośrednio sposobów wykorzystywania zasobów środowiska naturalnego. Ta część pracy podsumowuje zarazem informacje o podstawach gospodarki i strategiach życiowych opisywanej ludności. Zadaniem analizy izotopów strontu w szkliwie zębów ludzkich było uchwycenie procesów migracyjnych w badanej serii, a zarazem możliwości odtworzenia indywidualnych historii życia wybranych jednostek oraz obserwacja zjawiska inkorporacji „obcych” do lokalnej populacji poprzez akcentowanie pochodzenia elementami wyposażenia grobowego. Uwzględniono też badanie migracji, nawet tych czasowo odległych, poprzez odkodowywanie informacji zaszyfrowanych w zapisie genetycznym. DNA przechowuje, a zarazem demaskuje niejednokrotnie nieuchwytne w innych źródłach sieci powiązań międzyludzkich. Za pomocą metod paleogenetyki uzyskano nowe, ważne dane porównawcze dotyczące pochodzenia przedstawicieli kultury ceramiki sznurowej z Małopolski, na tle populacji tej kultury (oraz kultury amfor kulistych) z innych obszarów Polski. Zbadano też zróżnicowanie technologii wykonania naczyń w powiązaniu z pochodzeniem osób, dla których stanowiły dary grobowe. Podsumowanie tomu stanowią rozdziały charakteryzujące sytuację kulturową w schyłkowym eneolicie Małopolski na tle społeczności środkowo- i wschodnioeuropejskich. Zestawiono także dostępną bazę obiektów grobowych kultury ceramiki sznurowej wraz z krótką historią ich odkryć.
Analizy, których wyniki przedstawiono w tomie były prowadzone w ramach grantu „Społeczności schyłkowego neolitu w południowo-wschodniej Polsce w świetle badań archeologicznych i interdyscyplinarnych analiz” (NCN 2015/19/B/HS3/02149) kierowanego przez Anitę Szczepanek.
This synthetic work, edited by Kraków and Lublin archaeologists, summarises the current state of knowledge and provides a wealth of new data for understanding the cultural and ecological aspects of the life of the Late Neolithic people, mainly of the Corded Ware culture, in Lesser Poland. The layout of the volume reflects the sequence of archaeological, anthropological and bioarchaeological studies carried out by specialists in the respective fields. The volume begins with the chronometry of the analysed grave assemblages against the background of changes in the burial rites of the people of the CWC. This is followed by a detailed analysis of the surviving tool inventory, as the reconstruction of the livelihood strategy of the Late Eneolithic population is largely based on the stone artefacts present in the graves. This section consists of typological characterisation and traseological analyses of the flint tools. The findings are confronted with the conclusions of stable carbon and nitrogen isotope analyses of human bones. Determination of these isotopes made it possible to identify the diet of those buried and, indirectly, the ways in which environmental resources were used. At the same time, this part of the work summarises information about the economic bases and life strategies of the population described. The task of the analysis of strontium isotopes in the enamel of human teeth was to capture the migration processes in the studied series and, at the same time, the possibility of reconstructing the individual life histories of selected individuals and observing the phenomenon of the incorporation of 'strangers’ into the local population by accentuating the origin with elements of the grave furnishings. Also included is the study of migrations, even those temporally distant, through the decoding of information encrypted in the genetic record. DNA preserves, and at the same time unmasks, networks of human connections that are often elusive in other sources. The methods of palaeogenetics provided important new comparative data on the origins of the representatives of the Corded Ware culture from the Małopolska region, against the background of the population of this culture (and the Globular Amphora culture) from other areas of Poland. The differentiation of the technology of making vessels in connection with the origin of the people for whom they were burial gifts was also examined. The volume concludes with chapters characterising the cultural situation in the Late Eneolithic of Lesser Poland against the background of Central and Eastern European communities. The available database of grave sites of the CWC is also compiled, together with a brief record of their discovery. [with English figure captions and chapter summaries]
The analyses, the results of which are presented in the volume, were conducted within the framework of the grant 'Communities of the Late Neolithic in south-eastern Poland in the light of archaeological research and interdisciplinary analyses’ (NCN 2015/19/B/HS3/02149) led by Anita Szczepanek.
Spis treści/Contents:
1. Chronometria cmentarzysk kultury ceramiki sznurowej w Małopolsce (Paweł Jarosz, Piotr Włodarczak)
2. Grobowe inwentarze kamienne ludności kultury ceramiki sznurowej z obszaru Małopolski (Jerzy Libera)
3. Wyniki analizy traseologicznej wytworów krzemiennych kultury ceramiki sznurowej ze stanowisk kurhanowych zlokalizowanych na Grzędzie Sokalskiej i Roztoczu (Grzegorz Osipowicz)
4. Rekonstrukcja diety ludności schyłkowego eneolitu z południowo-wschodniej Polski w oparciu o analizy stabilnych izotopów węgla i azotu (Anita Szczepanek, Paweł Jarosz)
5. Mobilność ludności kultury ceramiki sznurowej w południowo-wschodniej Polsce w świetle badań izotopów strontu (87Sr/86Sr) biogenicznych fosforanów (Zdzisław Bełka, Anita Szczepanek, Paweł Jarosz, Jolanta Dopieralska, Aleksandra Walczak)
6. Archeogenetyka w analizach szczątków przedstawicieli kultury ceramiki sznurowej z południowo-wschodniej Polski (Maja Krzewińska, Anna Linderholm)
7. Zróżnicowanie w technologii wykonania naczyń glinianych w kulturze ceramiki sznurowej w południowo-wschodniej Polsce. Badania mikroskopowe naczyń ceramicznych (Anna Rauba-Bukowska, Krzysztof Bukowski)
8. Schyłkowy eneolit Małopolski w świetle badań XXI wieku (Piotr Włodarczak)
9. Groby kultury ceramiki sznurowej w Małopolsce (Jerzy Libera, Paweł Jarosz, Piotr Włodarczak)