DOI: 10.33547/Arch.Cal.2024.04
The complexity of cultural phenomena in southern Greater Poland around the turn of the era
by Michał Grygiel 
In: Grzegorz Szczurek (ed.) 2024. Archeologia Calisiensis. Z dziejów Wielkopolski południowo-wschodniej, pp. 115–148. Pękowice – Kalisz: Wydawnictwo Profil-Archeo.
The article discusses in general intensive cultural and settlement transformations within the area of southern Greater Poland during the Late Pre-Roman Period and the initial stage of the Roman Period (approx. 250 BC – 80 AD). It briefly characterises the natural conditions favourable for the development of prehistoric settlement in the area, as well as its excellent communication with the most important cultural centres of that time in Central Europe, developing in the Middle Danube and the Elbe basins. The latter, associated with the Jastorf culture, played a major role in shaping of the cultural situation in southern Greater Poland and the entire Polish Lowland along with the crystallisation of the Przeworsk culture in the A1 and A2 phases of the Late Pre-Roman period (approx. 250 BC – 50 BC). In turn, an appearance of well-organised Celtic groups over the Prosna River in the Kalisz area, issuing their own small gold trade coins with nominal values, imitating the issues of the powerful Boii tribe, should be linked with the Danube centre. This coinage became equivalent in a supra-regional exchange with the late Celtic communities living along the so-called Amber Route, connecting the northern coast of the Adriatic Sea with the southern Baltic coast. Undoubtedly, due to these contacts, a large number of wares characteristic of the late Celtic elite culture appeared in the three large settlement clusters that are visible around the turn of the era in the area of Kalisz and Sieradz and on the upper and middle Obra River, with dominant elements of costume and weaponry of the Noric origin.
Artykuł omawia zarys intensywnych przemian kulturowych i osadniczych na obszarze południowej Wielkopolski w młodszym okresie przedrzymskim i na początku okresu rzymskiego (ca. 250 BC – 50 AD). Zostały w nim krótko scharakteryzowane warunki naturalne dogodne do rozwoju osadnictwa pradziejowego na tym terenie, jak i jego doskonałe skomunikowanie z najważniejszymi ówczesnymi centrami kulturowymi w Europie Środkowej, rozwijającymi się w dorzeczu środkowego Dunaju i w dorzeczu Łaby. Te ostatnie, związane z kulturą jastorfską, odegrało dużą rolę w kształtowaniu sytuacji kulturowej w południowej Wielkopolsce i na całym Niżu Polskim w czasach krystalizacji kultury przeworskiej w fazach A1 i A2 młodszego okresu przedrzymskiego. Z kolei z centrum naddunajskim należy łączyć pojawienie się nad Prosną w rejonie Kalisza dobrze zorganizowanych grup celtyckich emitujących własną nominalnie złotą drobną monetę handlową wzorowaną na emisjach potężnego plemienia Bojów. Pieniądz ten stał się ekwiwalentem w wymianie ze społecznościami późnoceltyckimi zamieszkującymi wzdłuż tzw. szlaku bursztynowego prowadzącego od północnych wybrzeży Adriatyku
do południowego wybrzeża Morza Bałtyckiego. Niewątpliwie za przyczyną tych kontaktów w trzech dużych skupiskach osadniczych jakie rysują się w południowej Wielkopolsce w czasach około przełomu er w rejonie Kalisza i Sieradza oraz nad górną i środkową Obrą pojawiła się duża liczba wyrobów charakterystycznych dla późnoceltyckiej kultury elitarnej, z dominującymi wśród nich elementami stroju i uzbrojeniem pochodzenia noryckiego.