Pliszczyn. Eneolityczny kompleks osadniczy na Lubelszczyźnie

Jako tom piąty serii ODA ukazała się właśnie książka nowa monografia pod redakcją Tomasza J. Chmielewskiego i Edmunda Mitrusa. Dwujęzyczny tom zawiera kompleksowe opracowanie reliktów neolitycznej osady i cmentarzyska, ocalonych dzięki badaniom ratowniczym przeprowadzonym w 2010 r. przed budową północnej obwodnicy Lublina. Na niewielkim lessowym wzgórzu odkryto dwa, bogato wyposażone, długie grobowce megalityczne, łączone z ludnością kultury pucharów lejkowatych. Osadę odsłonięto we fragmencie obejmującym raptem kilka zagród, czytelnych w postaci skupisk jam gospodarczych. Jednym z ważniejszych rezultatów było odczytanie relacji przestrzennej osady i nekropoli, łącznie z położonym „w połowie drogi” między tymi obiektami pochówkiem ludzkim w… jamie zasobowej.

Wieloaspektowa analiza materiałów zabytkowych pozwoliła na omówienie m.in. wzorców produkcji i użytkowania ceramiki (T.J. Chmielewski), kontaktów wymiennych lokalnej społeczności, związanych z pozyskiwaniem surowca krzemiennego (T.J. Chmielewski) czy kondycji biologicznej osób pochowanych na megalitycznej nekropoli (W. Kozak-Zychman, A. Szarlip). Do rewelacyjnych znalezisk można zaliczyć odkrycie niespalonej kory brzozowej, na której był ułożony (lub w którą był zawinięty) jeden ze zmarłych pochowanych w megalicie (A. Sady), a także zidentyfikowanie – najstarszych w Polsce i jedynych z najstarszych w Europie – śladów konsumpcji raka szlachetnego (D. Makowiecki).

Analiza paleośrodowiskowa pozwoliła naświetlić okoliczności pojawienia się i odejścia osadników. Niewątpliwie społeczności kultury pucharów lejkowatych były pierwszymi grupami rolników, zasiedlającymi – około 3600 lat lemu – pokryte dotąd pierwotną puszczą dębową lessy tej części Płaskowyżu Nałęczowskiego, położone w głębi interioru, z dala od wielkich dolin. Ówczesne techniki agrarne, a zwłaszcza rabunkowe odlesianie, w perspektywie kilkunastu pokoleń doprowadziły jednak do znaczących zmian środowiska, z których najbardziej dotkliwą było obniżenie się poziomu wód gruntowych. Małe dolinki, jak ta nad którą znajdowała się pliszczyńska osada, przestały w związku z tym sprzyjać osadnictwu…

Wydanie drukiem tego cennego korpusu źródeł z wzorcowo zbadanego kompleksu osadniczego nie byłoby możliwe bez dotacji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego (program „Dziedzictwo kulturowe”, priorytet „Ochrona zabytków archeologicznych”) oraz współpracy z Fundacją Nauki „Archaeologia Silesiae”.

Spis treści:
Przedmowa (T.J. Chmielewski, E. Mitrus)
1. Prace terenowe (T.J. Chmielewski)
2. Tło geograficzne. Środowiskowe uwarunkowania lokalizacji osadnictwa (R. Kołodyńska-Gawrysiak)
3. Podepozycyjne procesy formujące stanowisko (T.J. Chmielewski)
4. Osada. Rozwój i zagospodarowanie przestrzenne (T.J. Chmielewski)
5. Znaleziska ceramiczne. Wytwórczość ceramiki i jej codzienne użytkowanie (T.J. Chmielewski)
6. Znaleziska krzemienne. Wytwórczość i wykorzystanie narzędzi łupanych (T.J. Chmielewski)
7. Znaleziska kamienne. Codzienne użytkowanie i wytwórczość narzędzi łupanych i gładzonych ze skał niekrzemionkowych (R. Kołodyńska-Gawrysiak, T.J. Chmielewski)
8. Cmentarzysko. Aranżacja przestrzeni grzebalnej i obrządek pogrzebowy (T.J. Chmielewski)
9. Pozostałości roślin uprawnych i drewna. Uwagi o gospodarce roślinnej i lokalnym środowisku (A. Sady)
10. Szczątki zwierzęce. Uwagi o gospodarowaniu zwierzętami i lokalnym środowisku przyrodniczym (Daniel Makowiecki)
11. Szczątki ludzkie. Lokalne i regionalne populacje (W. Kozak-Zychman, A. Szarlip)
12. Chronologia (T.J. Chmielewski)
13. Założenie osadniczo-funeralne w Pliszczynie. Podsumowanie (T.J. Chmielewski, R. Kołodyńska-Gawrysiak, D. Makowiecki, A. Sady, W. Kozak-Zychman)

Publikacji towarzyszy książeczka popularnonaukowa „Pod lupą archeologa. 5500 lat temu pod Lublinem”, z informacjami o neolicie dla grupy wiekowej 10-16 lat, komiksem i zadaniami aktywizującymi.