Wydawcy: Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu; Wydawnictwo Profil-Archeo
Opis: oprawa twarda; format: 215 × 305 mm; liczba stron: 272; rok wydania: 2018
Przed pięćdziesięciu laty na radomskim przedmieściu Wośniki, podczas jesiennych prac ziemnych naruszono przypadkiem ciałopalną nekropolę z epoki brązu. Dzięki zatrzymaniu robót i zgłoszeniu dokonanym przez Kazimierza Gawida, możliwe było zbadanie tego obiektu w trybie ratowniczym. Po półwieczu, wyniki badań archeologicznych tej nekropoli trafiają wreszcie do obiegu naukowego, a kolejny ocalony okruch prehistorycznego dziedzictwa – do rąk całej społeczności. Interdyscyplinarna monografia, autorstwa Elżbiety M. Kłosińskiej i zespołu współpracowników, została wydana przez oficynę Profil-Archeo na zlecenie Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu, będącego beneficjentem grantu przyznanego na ten cel przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2017-2018).
Bogato ilustrowany tom zawiera pełną charakterystykę obiektów sepulkralnych, materiałów zabytkowych, szczątków ludzkich i zwierzęcych oraz wyniki badań specjalistycznych. Szczegółową analizę poprzedza prezentacja źródeł: drobiazgowy katalog ponad 270 grobów, jam i innych obiektów zarejestrowanych na cmentarzysku. Szczególną uwagę autorka poświęca organizacji i waloryzacji przestrzeni nekropoli, a także rekonstrukcji obrządku pogrzebowego. Nie ogranicza się w tym zakresie do rutynowych stwierdzeń o zróżnicowaniu materialnych przejawów zachowań rytualnych, ale próbuje osadzić je w kontekście synkretycznego, magiczno-praktycznego myślenia społeczności przednowoczesnych. Rozdział poświęcony rekonstrukcji sieci osadniczej z II i I tysiąclecia przed Chr. jest cennym źródłem do kontekstualizacji świata użytkowników cmentarza. Tę część opracowania dopełniają tablice z przerysami dokumentacji grobów i znakomitymi rysunkami zabytków – głównie naczyń ceramicznych.
Jerzy Libera zanalizował dość liczny materiał krzemienny z obiektów grobowych i z warstw poza grobami, dochodząc do ciekawych konkluzji m.in. dzięki konfrontacji dwóch teorii na temat ich pochodzenia. Antropologiczny materiał osteologiczny był podstawą gruntownej analizy zespołu antropologów (Barbara Mnich, Patrycja Nowakowska, Karina Smolińska, Krzysztof Szostek). Oznaczenia płci i wieku pochowanych osób dość mocno ogranicza bez wyjątku ciałopalny charakter obrządku, jednak uzyskane wyniki porównywalne są z danymi uzyskanymi dla innych nekropoli prehistorycznych (m.in. wysoka śmiertelność wśród dzieci). Nieliczne groby dostarczyły także spalonych kości zwierząt, które są przedmiotem odrębnej analizy (Joanna Piątkowska-Małecka), rzucającej nieco światła na rytualne wykorzystanie zwierząt przez wośnicką społeczność. Analiza odcisków roślin na ceramice (Grzegorz Skrzyński) pozwoliła uzyskać garść wiedzy o roślinach w otoczeniu stanowiska. Wiadomości o źródłach surowca glinianego i technikach lepienia naczyń poszerzyła analiza technologiczna wybranych popielnic (Anna Rauba-Bukowska), zaś dzięki studium metoloznawczemu (Marcin J. Biborski), udało się uzyskać ważne informacje o poziomie odlewnictwa i technologii obróbki brązu.
Ocalone dla kolejnych pokoleń cmentarzysko w Radomiu-Wośnikach to ważny obiekt do badań wytwórczości, obrzędowości i kontaktów lokalnej populacji zaliczanej do kręgu kultur pól popielnicowych (kultury łużyckiej) w środkowej Polsce. To także świadectwo zasiedlenia regionu radomskiego w początkach I tysiąclecia p.n.e. i element dziedzictwa kulturowego epoki brązu, uratowany dzięki wysiłkowi nieocenionego, wieloletniego kierownika działu archeologicznego radomskiego muzeum – Wojciecha Twardowskiego. W związku z niedawnym odejściem tego nietuzinkowego archeologa i artysty tom otwiera bogato ilustrowany tekst przypominający jego sylwetkę (Agnieszka Farbiszewska).
Obejrzyj filmik inspirowany studiami nad obrzędem grzebalnym epoki brązu (Radom-Wośniki)
Spis treści tomu:
Od Redakcji
Wojciech Twardowski – życiorys odkrywcy (Agnieszka Farbiszewska)
Od Autorki
- Zagadnienia wstępne
- Prezentacja źródeł
- Analiza źródeł
- Rekonstrukcja obrządku pogrzebowego (uwarunkowania społeczne i treści symboliczne)
- Zarys stosunków osadniczych i kulturowych pomiędzy Pilicą i środkową Wisłą (ze szczególnym uwzględnieniem dorzecza Mlecznej i Radomki) w epoce brązu i we wczesnej epoce żelaza
- Materiały krzemienne odkryte na cmentarzysku kultury łużyckiej (Jerzy Libera)
- Analiza anatomo-antropologiczna ciałopalnych szczątków kostnych (Barbara Mnich, Patrycja Nowakowska, Karina Smolińska, Krzysztof Szostek)
- Zwierzęce szczątki kostne z grobów (Joanna Piątkowska-Małecka)
- Analiza mineralogiczno-petrograficzna ceramiki kultury łużyckiej (Anna Rauba-Bukowska)
- Wyniki badań składu chemicznego zabytków ze stopów miedzi (Marcin J. Biborski)
- Wyniki analiz odcisków roślinnych zachowanych na ceramice łużyckiej (Grzegorz Skrzyński)
- Podsumowanie
Radom-Wośniki, site 2. Late Bronze Age Urnfield cemetery in Radom region (central Poland) (summary)
Tablice