Modlnica, stan. 5 – od późnej epoki brązu po czasy średniowiecza
Wydawca: Krakowski Zespół do Badań Autostrad s.j.
Opis: oprawa twarda; format: 205 × 305 mm; ilość stron: 496; rok wydania: 2015
Wydany w 2015 r. tom, pod redakcją Karola Dzięgielewskiego, Magdaleny Dzięgielewskiej oraz Agaty Sztyber, przynosi opracowanie reliktów osadnictwa z młodszych epok prehistorii oraz wczesnego średniowiecza na znanym już z wcześniejszych publikacji KZdBA wzgórzu w Modlnicy koło Krakowa.
Pierwszy rozdział omawia relikty z późnej epoki brązu i wczesnej epoki żelaza (1200-300 przed Chr.), kiedy modlnickie wzgórze zamieszkiwała niewielka populacja, co kilkadziesiąt lat zmieniająca lokalizację swoich zagród. Jak wynika z analizy paleoekonomicznej, najważniejszym kryterium ich rozmieszczenia w obrębie wzgórza było sąsiedztwo dobrze nasłonecznionych, żyznych płatów czarnoziemu. Co istotne, pola uprawiane przez mieszkańców danej osady zawsze leżały w zasięgu kontroli wzrokowej, co potwierdza że obawiano się znanego z etnografii społeczeństw przedindustrialnych zjawiska rabowania plonów bezpośrednio z pól.
Dzięki zbadaniu cmentarzyska z wczesnej epoki żelaza (ok. VI w. przed Chr.) poznano jeszcze jeden aspekt życia tej niewyróżniającej się bogactwem społeczności. Jeden z grobów, odbiegający od dominujących tu pochówków obrządkiem inhumacji, należał niewątpliwie do kobiety pochodzącej z zachodnich połaci lasostepu dzisiejszej Ukrainy.
Świadczy o tym zarówno skomplikowana konstrukcja kamienna z drewnianymi marami, jak też obecność wschodnich elementów wyposażenia – kolii paciorków szklanych wykonanych nad Morzem Czarnym oraz kolczyków brązowych znanych dotąd jedynie z terenów lasostepu i jego pogranicza. Chociaż fakt istnienia dalekosiężnej wymiany matrymonialnej pomiędzy Małopolską a strefą lasostepu archeolodzy uświadamiają sobie już od pewnego czasu, to odkrycie z Modlnicy wskazuje na to, że brały w niej udział nie tylko ówczesne elity, ale wszystkie warstwy społeczne, w tym „zwykli” rolnicy.
W kolejnym rozdziale omówione są glinianki, użytkowane przez ludność kultury przeworskiej w młodszym okresie rzymskim (II-IV w. przed Chr.). To największy z dotąd odkrytych i przebadanych w Polsce kompleksów tego rodzaju. Odkrywki z reguły lokalizowano poza osiedlami, stąd szansa ich odkrycia poza strefami planowanych szerokoprzestrzennych inwestycji jest znikoma. Analiza formowania się zasypisk jam wybierzyskowych z Modlnicy doprowadziła autorów do wniosku, że mimo wielkiego areału (przebadano ok. 5600 m2 powierzchni odkrywki), celem eksploatacji nie była glina do celów budowlanych, ale na potrzeby ośrodka garncarskiego, zlokalizowanego najpewniej w pobliżu znanej, również badanej przy budowie obwodnicy Krakowa, osady w Modlniczce. Wskazuje na to fakt, że pozyskiwano jedynie konkretny rodzaj gliny, podczas gdy większość sedymentu pozostawała na miejscu i służyła do zasypywania uprzednio wykopanych dołów.
Jednym z najciekawszych epizodów użytkowania wzgórza w Modlnicy są czasy funkcjonowania cmentarza wczesnośredniowiecznego (od poł. XI do początku XII w.). Była to nekropola pozakościelna – już chrześcijańska, ale wykazująca jeszcze wiele cech pogańskich. Zdumiewa fakt, że miejscowa ludność, mająca – według legendy – odprawiać św. Wojciecha w drodze na północ, a przede wszystkim żyjąca w odległości zaledwie 10 kilometrów od centrum Krakowa, nasyconego już wówczas siecią kościołów i kulturą chrześcijańską, jeszcze w XII w. hołdowała wielu praktykom zakazywanym przez Kościół.
Takie odstępstwa od norm kościelnych, jak bogate wyposażanie pochówków, zwłaszcza w ozdoby i narzędzia, orientowanie głów zmarłych w innym niż zachodni kierunku, czy stosowanie praktyk antywampirycznych, mogą wskazywać na brak duchownego przy ceremoniach pogrzebowych. Ostatnie z wymienionych „odstępstw” odnosi się do spektakularnego pochówku starszej kobiety, złożonej bez wyposażenia w największej na cmentarzu jamie grobowej. Kobieta została położona na brzuchu, twarzą do ziemi, a jej ciało przyciśnięto dwoma potężnymi kamieniami wapiennymi. Niewątpliwie sposób jej życia (lub śmierci) skłonił współczesnych do zastosowania zabiegów mających na celu zapobieżenie jej powrotowi do świata żywych.
Badania w Modlnicy dostarczyły danych ważnych w szerokiej, paleośrodowiskowej perspektywie wielu tysiącleci, ale też w krótszych odcinkach czasu. Uzyskanie takich wyników nie byłoby możliwe bez odpowiedniej organizacji samych wykopalisk, jak i opracowania ich wyników, co zawdzięczamy działalności Krakowskiego Zespołu do Badań Autostrad, który współtworzyły trzy duże krakowskie instytucje archeologiczne (Muzeum Archeologiczne w Krakowie, Uniwersytet Jagielloński i Instytut Archeologii i Etnologii PAN). Dzięki tej instytucji możemy zaoferować Państwu pulę darmowych egzemplarzy promocyjnych. Zapraszamy do księgarni!
Spis treści:
Karol Dzięgielewski
Zespół osadniczy z późnej epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Modlnicy
Summary: Settlement complex from the Bronze and Early Iron Age in Modlnica
Marta M. Korczyńska, Karol Dzięgielewski
Uwarunkowania lokalizacji i relacje przestrzenne elementów zespołu osadniczego z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Modlnicy w świetle analiz geoinformacyjnych
Summary: The determinants of location and the spatial relationships between the elements of the Bronze and Early Iron Age settlement complex in Modlnica in light of GIS analyses
Tomasz Purowski
Paciorki szklane z cmentarzyska z wczesnej epoki żelaza w Modlnicy
Summary: Glass beads from the Early Iron Age cemetery at Modlnica
Tomasz Purowski, Anna Nowak, Barbara Wagner, Ewa Bulska
Badania składu chemicznego szkła paciorków z cmentarzyska z wczesnej epoki żelaza w Modlnicy
Summary: The examination of the chemical composition of the glass from the beads discovered in the Early Iron Age cemetery at Modlnica
Mateusz R. Biborski
Wyniki analizy składu chemicznego zabytków brązowych z cmentarzyska z wczesnej epoki żelaza
Summary: The analysis of chemical composition of the bronze objects from the Early Iron Age cemetery
Anita Szczepanek
Analiza antropologiczna szczątków kostnych z cmentarzyska z wczesnej epoki żelaza
Summary: Anthropological analysis of bone remains from the Early Iron Age cemetery
Ulana Gocman
Wykaz zwierzęcych szczątków kostnych z obiektów kultury łużyckiej
Summary: The list of animal bone remains from the Lusatian culture features
Magdalena Dzięgielewska, Karol Dzięgielewski
Glinianki użytkowane przez ludność kultury przeworskiej w młodszym okresie wpływów rzymskich w Modlnicy
Summary: Clay pits used by the Przeworsk culture population in the Younger Roman Period in Modlnica
Agata Sztyber
Wczesnośredniowieczne cmentarzysko w Modlnicy
Summary: Early medieval cemetery in Modlnica
Mateusz Woźniak
Katalog monet z cmentarzyska wczesnośredniowiecznego
Summary: Catalogue of coins from the Early medieval cemetery
Małgorzata Kołodziej, Anna Pankowska, Krzysztof Szostek
Badania materiału osteologicznego z cmentarzyska wczesnośredniowiecznego
Summary: Examination of osteological material from the Early medieval cemetery
Maria Lityńska-Zając, Krystyna Wasylikowa, Zofia Tomczyńska, Katarzyna Cywa, Ewa Madeyska
Wielokulturowe stanowisko w Modlnicy, woj. małopolskie. Badania archeobotaniczne
Summary: Multicultural site at Modlnica, Małopolska province. Archaeobotanical investigations
Jarosław Wilczyński
Wyroby kamienne kultury łużyckiej oraz zabytki krzemienne odkryte w trakcie uzupełniających badań
Summary: Lithic artefacts discovered in the Lusatian culture features and during additional excavations
Michał Wasilewski
Makroskopowa identyfikacja surowców skalnych z obiektów kultury łużyckiej i nowożytnych
Summary: Macroscopic identification of rock materials from features attributed to the Lusatian culture and modern period