Omówienie wyników badań metalograficznych znalezisk z Lubrzy / Discussion of results metallographic examination of finds from Lubrza

Omówienie wyników badań metalograficznych znalezisk z Lubrzy / Discussion of results metallographic examination of finds from Lubrza

Przedstawiono zastosowane techniki wytwórcze dla danych kategorii artefaktów oraz podjęto próbę oceny zarówno metod, jak i stopnia przetworzenia tych znalezisk w szerszym kontekście ówczesnych tradycji wytwórczych. Pięć przedmiotów wykonanych ze stopów miedzi analizowanych metodą XRF zostało wykonanych z blachy mosiężnej i z mosiądzu czerwonego, które były materiałami powszechnie stosowanymi w XIII i XIV w. Odpowiada to niewielkiemu zespołowi znalezisk z Lubrzy, gdzie trzy przedmioty wykonane były z mosiądzu (dwa okucia pasa, końcówka pasa), jeden z czerwonego mosiądzu (okucie pasa) i jeden z miedzi (trzewik). Techniki wykonania tych przedmiotów są typowe dla tego czasu: wycinanie lub wytłaczanie żądanego kształtu, wykrawanie otworów, nitowanie, formowanie w matrycy, przycinanie i wyrównywanie, wygładzanie przez szlifowanie, opiłowywanie. Łącznie przebadano metalograficznie dziesięć przedmiotów żelaznych. Żeleźce topora posiada stalowe ostrze zgrzane z żelaznym rdzeniem. Podobnie jest z badanymi nożem i sierpem. W przypadku topora i noża stanowi to najczęstszy sposób wytwarzania tego typu przedmiotów w XIII i XIV w. Powszechnie wytwarzano w ten sposób również sierpy, choć z taką samą częstotliwością spotykane są okazy nawęglone. Przebadano dwa groty bełtów kuszy: jeden został wykuty z żelaza fosforowego, zaś drugi metalu niejednorodnego, zawierającego również żelazo fosforowe. Groty bełtów wykonane ze zwykłego żelaza lub metalu niejednorodnego (ze stalą) są najczęściej spotykane, ale znaleziska z Lubrzy nie można uznać za okazy niestandardowe. Grot spisy szydłowatej łączy w sobie stal i żelazo fosforowe, trudno jednak dokonać jakiegokolwiek porównania, gdyż ta kategoria broni nie była dotychczas badana. Zbadana podkowa została wykonana z żelaza fosforowego, co nie należy do najpowszechniejszych rozwiązań i rodzi pytanie, czy wybór materiału był celowy. W przypadku ostrogi i strzemienia zastosowanie żelaza wysokofosforowego można uznać za standardowe podejście, gdyż materiał na te przedmioty najwyraźniej nie podlegał szczególnej selekcji. Wreszcie, płytka z pancerza, również wykonana z żelaza fosforowego, może być uznana za nietypową, jeśli porównać ją z innymi odpowiadającymi jej elementami uzbrojenia ochronnego z tego okresu. W materiale z Lubrzy wyraźnie widać niemal systematyczne stosowanie żelaza fosforowego, nawet w przypadkach, gdy dla danej kategorii powszechnie stosowano żelazo (lub materiał niesortowany z przewagą żelaza) bez zawartości fosforu lub z niską jego zawartością (żeleżce topora, nóż, sierp, płytka pancerza). Powodem tego mógł być niedobór żelaza bez fosforu. To jednak znacznie komplikuje rozważania na temat celowego stosowania żelaza fosforowego do takich przedmiotów jak głowice bełtów kuszy czy podkowy.

This chapter follows up on the results of the archaeometric survey of selected metal objects from Lubrza, discussing the applied manufacturing techniques within the given categories of artefacts, and attempts to assess both the methods and level of processing of these finds in the broader context of the manufacturing traditions of the time. The five copper alloy objects analysed by XRF were made from sheet metal, which was in the 13th and 14th centuries commonly made from brass and red brass. This corresponds to a small set of finds from Lubrza, where three objects were made of brass (strap mount, belt mount, belt end), one of red brass (belt mount) and one of copper (chape). The manufacturing techniques of these objects were customary at the time: cutting or stamping the required shape, punching holes, riveting, forming in a die, trimming and aligning or smoothing by grinding, filing etc. A total of ten iron objects were examined metallographically. An axe-head has a steel edge welded onto the iron body of the blade. The same applies to a knife and a sickle. In the case of the axe-head and knife, this represents the most common way to manufacture such objects in the 13th and 14th centuries. Sickles were also commonly produced this way, although carburised specimens are also encountered with the same frequency. Two heads of crossbow bolts were examined. One of them was forged from phosphoric iron, and the other was forged from a heterogeneous metal containing phosphoric iron as well. Bolt heads made of plain iron or heterogeneous metal (with steel) are the most common, but the finds from Lubrza cannot be considered completely non-standard specimens. A spike head combines steel and phosphoric iron, but it is difficult to make any comparison, as this category of weapons has not been studied so far. A horseshoe was made of phosphoric iron, which was not the most common solution. This raises the question whether the choice of the material was intentional. In the case of a spur and a stirrup, the use of phosphorus-rich iron can be considered a standard approach, since the material for these objects was apparently not subject to any specific selection. Finally, plate of a coat-of-plates armour, also made of phosphoric iron, can be considered uncommon compared to other corresponding segments of armours of that period. What we clearly see at Lubrza is the almost systematic use of phosphoric iron, even in cases where iron (or unsorted material with a predominance of iron) with none or low phosphorus content was otherwise commonly used (the axe-head, knife, sickle, armour plate). The reason for this could be a shortage of phosphorus-free iron. However, this greatly complicates considerations about the deliberate use of phosphoric iron for objects such as bolt heads or horseshoes.

Tags: high medieval smithingHigh Middle Ageskowalstwo późnośredniowieczneLubrzametallographymetalograpiaphosphoric ironpóźne średniowieczeżelazo fosforowe