Chronologia przemian kulturowych w dobie przełomu starszego i młodszego okresu przedrzymskiego na Niżu Polskim
Autor/Author: Michał Grygiel
Wydawca/Publisher: Fundacja Badań Archeologicznych Imienia Konrada Jażdżewskiego (publikacja nr 24)
Redakcja i przygotowanie do druku/Edition: Wydawnictwo Profil-Archeo
Opis/Description: oprawa twarda; format: 275×200 mm; liczba stron: 821, liczne ilustracje cz-b i kolorowe, 4 tabele na wklejkach, rok i miejsce wydania: Łódź 2018
ISBN: 978-83-948140-2-1
Cena/Price: 139 zł (niedostępne)
Monumentalne dzieło Michała Grygiela, krakowskiego prahistoryka i uznanego specjalisty w zakresie archeologii Barbaricum okresu lateńskiego i przedrzymskiego, to rezultat syntezy ustaleń zawartych w pracy doktorskiej obronionej w 2013 r. na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz późniejszych studiów autora opartych o kwerendy źródłowe i archiwalne, nowe publikacje i analizy.
Temat badawczy, podjęty przez M. Grygiela od dekad należy do kluczowych wątków w archeologii Polski. Okres pomiędzy IV a II wiekiem przed Chr. to czas głębokich zmian kulturowych, jednych z ważniejszych jakie zaszły w historii ziem leżących między Odrą a Bugiem. U progu tej epoki doszło do zaniku żyjących tu od niemal tysiąca lat wspólnot epoki brązu i wczesnej epoki żelaza, należących do szeroko pojętego środkowoeuropejskiego kręgu kultur pól popielnicowych (kultur łużyckiej i pomorskiej). W ciągu II wieku przed Chr. wykrystalizował się natomiast nowy wzorzec kulturowy (kultura przeworska), dający początek społecznościom znanym z czasów rzymskich, scharakteryzowanych m.in. przed Tacyta w „Germanii” w I w n.e. Charakter i dokładny przebieg zjawisk prowadzących do tej fundamentalnej zmiany wciąż nie jest w pełni oświetlony. Jednym z kluczowych elementów mozaiki kulturowej tego czasu – niedocenianym dawniej, a od pewnego czasu dostrzeganym m.in. za sprawą wcześniejszych studiów Autora książki – jest grupa źródeł określanych przez archeologów jako kultura jastorfska, obejmująca zarówno ślady osadnictwa ludności prawdopodobnie pochodzącej z północnego-zachodu (terenów Danii), jak i pojedyncze przedmioty metalowe o tej samej proweniencji. W „Chronologii przemian…” Autor nie skupia się jednak tylko na tej grupie źródeł – przeciwnie, jest ona scharakteryzowana w takim samym zakresie jak późne materiały cyklu łużycko-pomorskiego i wczesne materiały kultur przeworskiej i oksywskiej, a także lokalnych grup kultury jastorfskiej znad środkowej i dolnej Odry. W pracy liczne są też odniesienia do społeczności celtyckich (lateńskich), zasiedlających w tych czasach południe ziem polskich i tereny Europy środkowej. Na bazie szczegółowych studiów porównawczych wszystkich kategorii zabytków datujących (zapinek, klamer, innych ozdób, broni, a także ceramiki), M. Grygiel dokonuje przekonującej rekonstrukcji dynamiki przemian kulturowych pomiędzy IV a II wiekiem przed Chr. na ziemiach polskich. Obrazu komplementarności dodaje 48 obszernych zestawień, obejmujących zarówno poszczególne kategorie zabytków datujących, jak i całe grupy źródeł, np. zwięzłe charakterystyki wszystkich stanowisk kultur jastorfskiej i lateńskiej z Polski, wraz z towarzyszącym im wyborem materiałów źródłowych, zilustrowanym na stu tablicach (w tym duża seria z osad w Brześciu Kujawskim).
Bez cienia przesady prezentowane dzieło można określić mianem źródłoznawczej „encyklopedii” do archeologii Polski okresów lateńskiego B i C (IV-II w. p.n.e.). Aspektom klasyfikacyjno-periodyzacyjnym towarzyszy dogłębna krytyka źródłowa i ważne wnioski natury kulturowej i historycznej. Wszystko to sprawia, że mamy przed sobą publikację, bez znajomości której nie można obecnie podjąć efektywnych studiów nad okresem przedrzymskim na terenie Polski: wybitne dzieło, które przez lata będzie podstawowym punktem referencyjnym dla studiów nad dziejami ostatnich wieków przed Chrystusem w tej części Europy.