PL 32-087 Pękowice k. Krakowa, ul. Jurajska 23

(48 12) 665-10-11 wydawnictwo@profil-archeo.pl

16. Grób 15 z Wilczyc na tle środkowoeuropejskim: odmienność i reguła w rytuale pogrzebowym małopolskiej kultury ceramiki sznurowej / Grave 15 from Wilczyce against the Central European background: distinctness and rules in burial rites of the Corded Ware Culture in Lesser Poland

DOI: 10.33547/ODA-SAH.09.Wil.16

Grób 15 z Wilczyc na tle środkowoeuropejskim: odmienność i reguła w rytuale pogrzebowym małopolskiej kultury ceramiki sznurowej / Grave 15 from Wilczyce against the Central European background:  distinctness and rules in burial rites of the Corded Ware Culture in Lesser Poland

by Piotr Włodarczak 1

1 – Ośrodek Archeologii Gór i Wyżyn, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Kraków

In: Piotr Włodarczak (ed.) 2019. Wilczyce, stanowisko 10. Norma i precedens w rytuale pogrzebowym małopolskiej kultury ceramiki sznurowej, Ocalone Dziedzictwo Archeologiczne 9, Kraków – Niepołomice – Pękowice: Stowarzyszenie Archeologów Terenowych „Stater”, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Wydawnictwo Profil-Archeo, pp. 169-209.

Abstrakt: Obiekt 15 ze stanowiska 10 w Wilczycach jest przykładem konstrukcji grobowej unikatowej w skali znalezisk kultury ceramiki sznurowej z obszaru Polski południowo-wschodniej. Jest zatem pretekstem do podjęcia rozważań na temat norm i odmienności w rytuale pogrzebowym społeczności schyłkowoeneolitycznych. Pod względem konstrukcji jest to typowy grób niszowy. Wyróżniają go jedynie ogromne rozmiary (ok. 4,5 x 3 m) wyraźnie większe niż w przypadku innych małopolskich grobów. W jamie wejściowej , zlokalizowanej od strony NE niszy, odkryto pochówek psa. To rzadki element rytuału, ale dokumentowany w różnych środowiskach kulturowych u schyłku neolitu i w początkach epoki brązu, także w Małopolsce. Na dnie niszy złożono bogate wyposażenie. Pod względem liczebności i urozmaicenia nie znajduje ono żadnych odpowiedników w innych obiektach z terenu Polski południowo-wschodniej. Poszczególne jego elementy – w zdecydowanej większości – prezentują typowe składniki lokalnego inwentarza grobowego. Dary zostały również rozmieszczone w sposób charakterystyczny dla regionalnej obrzędowości funeralnej. W obiekcie nie odkryto śladów pochówku. Liczebność i rozmieszczenie wyposażenia wskazuje na jego dedykowanie większej liczbie osób (najpewniej około sześciu zmarłym płci męskiej). Dwa datowania radiowęglowe wskazują na powstanie grobu około 2579-2496 BC. Taki wiek potwierdza także analiza typologiczna składników wyposażenia wskazująca na jego łączenia z początkowym etapem fazy grobów niszowych na Wyżynie Małopolskiej (czyli z grupą krakowsko-sandomierską kultury ceramiki sznurowej). Uwzględniając taką pozycję chronologiczną, szczególny charakter obiektu z Wilczyc wynika z dwóch aspektów: chronologiczno-genetycznego i ideologiczno-religijnego. Wyjątkowe cechy rytuały wynikały z przetrwania starszych – późnoeneolitycznych (kultury złockiej) – elementów obrzędowości funeralnej. Wyraźnym tego przejawem jest dedykowanie obrzędu większej liczbie zmarłych. Uwzględniając aspekt ideologiczno-religijny, podkreślić należy komplikację zabiegów dokonywanych z ciałami zmarłych: leżącą u podstaw rytuału schyłkowoeneolitycznego, ale tylko zgrubnie rejestrowanej w procedurach dokumentowania standardowych pochówków. W związku z tym, stanowiące precedens odkrycie z Wilczyc unaocznia kilka ukrytych dotąd norm rytuału funeralnego  małopolskiej kultury ceramiki sznurowej.

Słowa kluczowe: Wilczyce, eneolit, kultura ceramiki sznurowej, kultura złocka, kultura środkowodnieprzańska, kultura amfor kulistych, grupa krakowsko-sandomierska KCSz, grób niszowy, obrządek pogrzebowy, cenotaf, ceramika, datowanie radiowęglowe

Abstract: Among Corded Ware culture finds from south-eastern Poland, feature 15 from Wilczyce site 10 is a unique sepulchral structure. Thus, it offers a good pretext for discussing the norms and distinctness of funeral rites of Final Eneolithic communities. In terms of construction, feature 15 is a typical niche grave, and it stands out only with its huge dimensions (approx. 4.5×3 m), much larger than any other grave in Lesser Poland. In the entrance pit situated on the NE side of the niche a dog burial was found. This is a rare element of the ritual, although it has been recorded in various cultural milieus at the close of the Neolithic and in the Bronze Age, including in Lesser Poland. Rich grave goods were deposited at the bottom of the niche. In terms of the number and variety of artefacts, they find no counterpart among other features from south-eastern Poland. Particular elements of the grave furnishings represent – in the vast majority – typical elements of local grave inventories. Also, the grave goods were arranged in a manner characteristic of the funeral rites prevailing in the region. However, no traces of burial were recorded in feature 15. The number and arrangement of the artefacts suggest they were dedicated to a larger number of individuals (most likely around six deceased males). Two radiocarbon dates indicate that the grave was created around 2579–2496 BC. Such a date is also corroborated by the typological analysis of elements of the grave furnishings, which suggests linking the grave with the early stage of the niche grave phase in the Lesser Poland Upland (which means with the Kraków-Sandomierz group of the Corded Ware culture). Given this chronological position, the specific nature of the Wilczyce feature stems from two aspects: chronologicalgenetic and ideological-religious. The exceptional traits of the funeral rite resulted from the survival of certain elements of older, Late Eneolithic (Złota culture) funerary traditions. This is clearly manifested by the dedication of the ritual to a larger group of deceased. As for the ideological-religious aspect, it is worth emphasising the sophistication of operations related to body treatment – a trait that lies at the foundations of Final Eneolithic rituals, but which has only incidentally been recorded when documenting standard burials. Therefore, the precedential discovery at Wilczyce reveals some previously unnoticed norms in the Corded Ware culture funeral rites in Lesser Poland.

Keywords: Wilczyce, Eneolithic, Corded Ware Culture, Złota Culture, Middle Dnieper Culture, Globular Amphorae Culture, Kraków-Sandomierz group of the CWC, niche grave, funeral rite, cenotaph, pottery, radiocarbon dating

Get this chapter (soon)