DOI: 10.33547/Igolomia2021.20
Zagłada Żydów z Wawrzeńczyc w czasie II wojny światowej w świetle akt gminnych
The extermination of the Jews from Wawrzeńczyce during the Second World War in the light of community records
by Dagmara Swałtek-Niewińska 
1
1 – Polska Akademia Nauk, Instytut Filozofii i Socjologii, Centrum Badań nad Zagładą Żydów, ul. Nowy Świat 72; 00-330 Warszawa
In: K. Tunia (ed.), Kartki z dziejów igołomskiego powiśla / Cards from the history of Igołomia region on the Vistula River, wydanie 2, Igołomia – Pękowice: Profil-Archeo, 2021, pp. 381-400.
Tematem rozdziału są losy Żydów, którzy w czasie okupacji niemieckiej mieszkali w gminie Wawrzeńczyce, dzisiejszy pow. Kraków. Głównym źródłem do badań były zachowane akta gminne z okresu 1939–1945, zawierające cenne informacje na temat sytuacji Żydów. Zaprezentowano specyfikę dokumentów dotyczących Holokaustu, znajdujących się w aktach wytworzonych przez administrację gminy wiejskiej. Wśród dodatkowych źródeł wykorzystanych do badań znalazły się m.in. spisane po wojnie relacje ocalałych Żydów z Wawrzeńczyc. Przed wojną na terenie gminy mieszkało zaledwie kilka żydowskich rodzin. W okresie 1940–1941 ponad stu Żydów zostało tam przesiedlonych z Krakowa w wyniku decyzji władz niemieckich. Na terenie gminy nie powstało getto, a Żydzi aż do akcji eksterminacyjnej jesienią 1942 roku żyli wśród polskich sąsiadów. W trakcie deportacji i po jej zakończeniu część pozostających przy życiu Żydów próbowała się ukryć na terenie gminy, spotykając się z różnymi reakcjami ze strony sąsiadów. Rozdział zawiera suplement z nazwiskami Żydów wymienionymi w spisach przygotowanych przez administrację gminy Wawrzeńczyce w 1941 roku. Niekiedy są to ostatnie zachowane imienne zapiski na temat osób, które zginęły w Holokauście.
The chapter discusses the fate of Jews who lived in Wawrzeńczyce, east of Kraków during the Nazi occupation. It is based mostly on the documentation of the local administration. The fonds were preserved almost intact, which is uncommon for this kind of records from the occupation period. The text explains what kind of information about the situation of Jews can be found in those records, and what was deliberately omitted or conveyed through the use of euphemisms. The information from these records is supplemented by the testimony of survivors and Polish witnesses, submitted after the war. Before the war, only a few Jewish families lived there. In 1940, over 100 Jews from Kraków were relocated to Wawrzeńczyce. One characteristic of the rural area was that no ghettos were established. Therefore, Jews lived among Polish neighbours until the extermination operation of the fall of 1942. The last part of the article discusses the fate of those few Jews who sought shelter among Polish neighbours and the various reactions of Poles to Jews looking for help. The chapter is supplemented by a register of all Jews residing in Wawrzeńczyce in the autumn of 1941. In some cases, it is the last record of those who were killed in the Holocaust.