DOI: 10.33547/Igolomia2021.06
Rolnicze społeczności igołomskiego powiśla w V i IV tysiącleciu p.n.e.
Agricultural communities of Igołomia region on the Vistula River in the 5th and 4th millennium BC
by Marek Nowak 
1, Krzysztof Tunia 2
1 – Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Instytut Archeologii, ul. Gołębia 11; 31-007 Kraków; 2 – Polska Akademia Nauk, Instytut Archeologii i Etnologii, Ośrodek Archeologii Gór i Wyżyn, ul. Sławkowska 17; 31-016 Kraków
In: K. Tunia (ed.), Kartki z dziejów igołomskiego powiśla / Cards from the history of Igołomia region on the Vistula River, wydanie 2, Igołomia – Pękowice: Profil-Archeo, 2021, pp. 89-108.
Obszar igołomskiego powiśla po zaniku kultury ceramiki wstęgowej rytej około 4900/4800 p.n.e. zamieszkiwany był do około 3700 r. p.n.e. przez społeczności rolnicze kontynuujące wczesnoneolityczny model kulturowy. Zmiany w początkach V tysiąclecia p.n.e. widoczne są szczególnie w formach ceramiki. W oparciu o jej cechy wydzielono kilka jednostek, objętych wspólnym terminem – cykl lendzielsko-polgarski. Na igołomskim powiślu istniały ugrupowania lendzielsko-polgarskie zaliczane do kultury malickiej (ok. 4800/4700-4500 p.n.e.), grupy pleszowsko-modlnickiej (ok. 4600/4500-4300/4200 p.n.e.) i grupy wyciąsko-złotnickiej (ok. 4100-3700 p.n.e.). Zanik tych społeczności około 3700 r. p.n.e. spowodowany był rozprzestrzenieniem się kultury pucharów lejkowatych. Powstała ona w wyniku adaptacji społeczności o gospodarce zbieracko-łowieckiej do ekonomiki rolniczej. Na terenach na wschód od Krakowa na uwagę zasługują cmentarzyska elit ludności tej kultury z IV tys. p.n.e. zlokalizowane w Karwinie, pow. Proszowice i Rudnie Górnym, pow. Kraków. Odkryto na nich megaksylony – potężne grobowce o długości kilkudziesięciu metrów, obudowane palisadą z belek bądź – w jednym przypadku – kamiennym murem.
The area of Igołomia region on the Vistula River after the disappearance of the Linear Pottery culture (LBK) around 4900/4800 BC was inhabited until c. 3700 BC by agricultural communities which continued the previous Early Neolithic mode of life. Changes at the beginning of the 5th millennium BC are especially visible in the inventories of pottery. Due to the characteristic features of these inventories a number of units were identified, which are collectively referred to as the Lengyel-Polgar Cycle (L-PC). In the area of Igołomia region on the Vistula River the following L-PC units functioned – the Malice culture (c. 4800/4700-4500 BC), the Pleszów-Modlnica group (c. 4600/4500-4300/4200 BC) and the Wyciąże-Złotniki group (c. 4100-3700 BC). The vanishing of these communities around 3700 BC was caused primarily by the spread of the Funnel Beaker culture. This cultural complex emerged as a result of the adaptation of communities with a hunter-gatherer economy to an agricultural economy. In the region east of Kraków the cemeteries of the elite population of this culture from the 4th millennium BC discovered in Karwin, Proszowice district, and Rudno Górne, Kraków district, deserve our attention. Megaxylons were discovered at these sites – huge tombs several dozen metres long, surrounded by a palisade of beams or – in one case – a stone wall.