Badania technologiczno-chemiczne oraz metaloznawcze wybranych zabytków metalowych / Technological, chemical, and metallurgical examination of selected metal artefacts
by Marcin Biborski 
1, Mateusz Biborski 1, Janusz Stępiński 2
1 – Laboratorium Archeometalurgii i Konserwacji Zabytków, Instytut Archeologii UJ, Zakład Archeologii Epoki Żelaza, ul. Gołębia 11, 31-007 Kraków; 2 – Wydział Inżynierii Metali i Informatyki Przemysłowej, Katedra Metaloznawstwa i Metalurgii Proszków, Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków
In: A. Michalak (ed.) 2022. Castrum Lubenov. Tragiczne dzieje średniowiecznej wieży w Lubrzy, pp. 253–284. Pękowice – Świdnica: Wydawnictwo Profil-Archeo – Muzeum Archeologiczne Środkowego Nadodrza.
Artykuł stanowi omówienie analiz metaloznawczych 15 zabytków ze zniszczonego grodziska w Lubrzy, w tym pięciu przedmiotów ze stopów miedzi oraz dziesięciu wyrobów z żelaza. Celem planowanych badań było ustalenie składu chemicznego stopów zabytków oraz identyfikacja technologii ich wykonania. Pod względem materiałowym wśród analizowanych zabytków ze stopu miedzi przeważają wyroby wykonane z mosiądzu (4), w tym trzy z wieloskładnikowego (Cu-Zn-Sn), jeden z dwuskładnikowego (Cu-Zn) i jeden z miedzi z niewielkim dodatkiem ołowiu (Cu-Pb). Przedmioty żelazne z Lubrzy wykonane zostały z metalu uzyskanego w trakcie procesu dymarskiego, z rud darniowych zawierających znaczną domieszkę fosforu. Dlatego zarówno żelazo, jak i stal użyta przez wykonujących je kowali miała podwyższoną zawartość tego pierwiastka. W strukturze metalu objawiało się to występowaniem m.in. widmowej struktury, jamek trawienia, bliźniaków deformacji, jak też znaczną twardością ferrytu. Trzy z przebadanych przedmiotów reprezentują wysoki kunszt sztuki kowalskiej, zarówno pod względem sposobu wykonania, jak i doboru materiału. Na podstawie przeprowadzonych badań metaloznawczych można ogólnie stwierdzić, że wyroby pochodzące z Lubrzy powstały najprawdopodobniej w miejscowym, dość jak na tamte realia wyspecjalizowanym warsztacie, co świadczy o znacznej wiedzy i wysokich umiejętnościach tamtejszych kowali.
The article discusses the metallurgical analysis of 15 artefacts from the destroyed motte-and-bailey castle in Lubrza, including five copper alloy objects and ten iron items. The objective of this study was the determination of the chemical composition of the alloys and the identification of the technology for their forming. In terms of material, the analyzed copper alloy items are mostly made of brass (4). Three of them are made of multicomponent alloys (Cu-Zn-Sn), one of two components (Cu-Zn), and one of copper with a small deliberate addition of lead (Cu-Pb). The iron objects from Lubrza were made of metal obtained during the smelting process, from bog ores containing a substantial admixture of phosphorus, as evidenced by the high content of this element in the iron and steel items found at the site. In the composition of the metal, this is manifested by the presence of ghost structure, etching recesses, deformation twins, and a considerable hardness of ferrite. Three of the examined items show the high artistry of blacksmithing, both in terms of material selection and techniques of production. Based on the metallurgical research carried out, it can be generally stated that the products from Lubrza were most likely made locally, in a fairly specialized workshop, as for those times, which demonstrates considerable knowledge and good skills of local blacksmiths.