Cmentarzysko w wczesnej epoki żelaza w Świbiu na Górnym Śląsku. Tom 1 – Katalog
Autorka/Author: Monika Michnik
Wydawcy/Publishers: Muzeum w Gliwicach, Wydawnictwo Profil-Archeo
Opis/Physical description: oprawa twarda/hardcover; format: × mm; liczba stron/pages: 628; rok wydania/year of publication: Gliwice 2022
by Monika Michnik 
1
1 –Muzeum w Gliwicach, ul. Dolnych Wałów 8a, 44-100 Gliwice
Nekropola z okresu halsztackiego w Świbiu na północ od Gliwic od lat jest wymieniana jednym tchem z takimi stanowiskami z wczesnej epoki żelaza z Polski jak Kietrz, Domasław, Wicina czy Biskupin. Ten znamienite stanowisko przebadano w całości w latach 1961–1992, dzięki zaangażowaniu gliwickich archeolożek, Anny Stankiewicz-Węgrzykowej i Haliny Wojciechowskiej. W 30-tą rocznicę zakończenia badań terenowych rodzima instytucja badaczek – Muzeum w Gliwicach wydało wraz z wydawnictwem Profil-Archeo dwutomową monografię poświęconą temu stanowisku. Drugi tom, multidyscyplinarne opracowanie autorstwa Moniki Michnik i Karola Dzięgielewskiego, z udziałem kilkunastu autorów z różnych instytucji w kraju, można pobrać tutaj.
Cmentarzysko odkryte w miejscowości Świbie, gm. Wielowieś (stanowisko 16), pow. gliwicki, należało do nielicznych dużych cmentarzysk birytualnych z przewagą grobów szkieletowych zaliczanych do tzw. podgrupy gliwicko-częstochowskiej kultury łużyckiej, które nie doczekało się dotąd pełnego opracowania wyników badań wykopaliskowych. Dopiero dzięki dotacji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w latach 2021-2022 możliwa stało się opracowanie i publikacja monograficzna materiałów zabytkowych zgromadzonych w Muzeum w Gliwicach. Birytualna nekropola w Świbiu jest wyjątkowa z kilku powodów. W kategoriach czysto liczbowych jest to największe cmentarzysko grupy górnośląsko-małopolskiej kultury łużyckiej z wczesnej epoki żelaza (około 550 grobów), najbogaciej wyposażone w przedmioty metalowe w tej strefie kulturowej (ponad trzy tysiące przedmiotów brązowych i żelaznych oraz kilkadziesiąt ołowianych), z najliczniejszą kolekcją paciorków szklanych i z tworzyw szklistych z wczesnej epoki żelaza w Polsce (ponad 1700 okazów). Uderzające jest niezwykłe jak na górnośląsko-małopolską strefę kulturową w późnej epoce brązu i wczesnej epoce żelaza bogactwo materialne wyposażenia wielu spośród niemal 550 odkrytych zespołów grobowych, znajdujące analogię jedynie na najbogatszych nekropolach z tego czasu odkrytych w strefie nadodrzańskiej, takich jak Domasław, Kietrz czy Łazy. Co jednak istotniejsze, to możliwości jakie daje ta bogata kolekcja o doskonale udokumentowanym kontekście dla studiów nad precyzyjną typo-chronologią okresu halsztackiego na północ od Karpat. Uzyskany dzięki drobiazgowym studiom chronologicznym obraz rozwoju przestrzennego nekropolii pozwala na formułowanie wniosków dotyczących tempa i zakresu zmian kulturowych, w tym zmiany surowcowej, jakiej doświadczyły w początkach okresu halsztackiego obszary południowej Polski. Fakt znaczącej dominacji inhumacji nad ciałopaleniem stwarza ponadto unikatowe możliwości wyjaśnienia przeznaczenia i charakterystyki niektórych części stroju. Obecność licznych brązów w wielu grobach szkieletowych, sprzyjająca zachowaniu się szczątków kostnych mimo niekorzystnych warunków środowiskowych, pozwala z kolei na rekonstrukcję kondycji biologicznej i diety lokalnej społeczności. Wielkość nekropolii uwiarygodnia wyniki studiów nad kontaktami społecznymi i zróżnicowaniem majątkowym badanej społeczności.
Przygotowana publikacja składa się z dwóch tomów. Prezentowany tu, pierwszy z nich – katalog – zawiera klasyczną prezentację archeologicznych źródeł nieruchomych i ruchomych (omówiono ponad 3 tysiące pozycji inwentarzowych) w formie opisowej wraz kompletem 356 tablic zawierających rysunki obiektów i zabytków wchodzących w skład ich inwentarzy. Do katalogu dołączono plan stanowiska (na osobnej wkładce). Autorką katalogu jest Monika Michnik, kierownik Działu Archeologii gliwickiego Muzeum.
Projekt „Halsztackie cmentarzysko kultury łużyckiej w Świbiu (stan. 16) pow. gliwicki” dofinansowany został ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego z priorytetu „Ochrona zabytków archeologicznych” (zadanie nr 1433/21).