Teoria ewolucji w archeologicznych badaniach nad dawnymi społeczeństwami
Autor: Marcin S. Przybyła
Seria: Prace Archeologiczne 67
Opis: oprawa miękka; format: 170 × 240 mm; liczba stron: 406, rok wydania: 2014
Cena: 44 zł Kup teraz / Buy now
Celem książki jest prezentacja zespołu twierdzeń zakorzenionych w teorii ewolucji, które opisują struktury i mechanizmy stojące za zróżnicowaniem społeczeństw ludzkich. Twierdzenia te mogą – przy uwzględnieniu towarzyszącej im dyskusji – odgrywać w archeologii istotną rolę, porządkując informacje źródłowe, dyscyplinując ich interpretacje oraz inspirując nowe kierunki badań. Książka składa się z pięciu części. Pierwsza to krótki zarys historii teorii ewolucji, jako źródła inspiracji dla badań nad społeczeństwami ludzkimi, oraz charakterystyka przyjętej perspektywy teoretycznej i metodologicznej. Część druga poświęcona jest warunkowym strategiom związanym ze zdobywaniem pożywienia. W trzeciej części omówione zostały strategie związane z reprodukcją, funkcjonowaniem w obrębie wspólnot krewniaczych i dziedziczeniem zasobów. Czwarta część książki odnosi się do socjobiologicznych studiów nad genezą kooperacji i konfliktów, natomiast piąta nawiązuje do koncepcji przyjmujących istnienie niezależnego od genów, kulturowego systemu dziedziczenia informacji. Autor poświęca wiele uwagi konfrontacji ustaleń teoretycznych oraz obserwacji dotyczących współczesnych społeczeństw przednowoczesnych ze źródłami kopalnymi. Posługuje się przy tym zarówno publikowanymi studiami, jak i wynikami własnych badań przeprowadzonych na potrzeby pracy. Wnioskiem z tak przeprowadzonej analizy jest stwierdzenie, że modele zakotwiczone w neodarwinowskiej teorii ewolucji i korzystające z jej logiki pozwalają na stworzenie spójnego, nawet jeśli wciąż nie całkiem pełnego, obrazu funkcjonowania dawnych społeczeństw.
Dr hab. Marcin S. Przybyła jest adiunktem w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jego zainteresowania naukowe obejmują problematykę epoki brązu na obszarze Kotliny Karpackiej i terenach sąsiadujących, a także wybrane zagadnienia z zakresu teorii archeologii i badań nad gospodarką społeczeństw prehistorycznych.
Spis rozdziałów książki:
1. Dlaczego ewolucja? 1.1. Uwagi wprowadzające 1.2. Darwinizm, neodarwinizm i nauka o człowieku – zarys historyczny 1.3. O dobrych i złych „izmach” – założenia teoretyczne książki 2. Archeologia zdobywania pożywienia – modele optymalizacyjne i ich znaczenie dla badań nad gospodarką prehistoryczną 2.1. Śmietniska muszlowe i mit „rajskiego ogrodu” 2.2. Tworzenie i weryfikacja hipotez 2.3. Teoria optymalnego zbieractwa – prezentacja wybranych modeli 2.4. Z powrotem do archeologii – co pozostaje po decyzjach optymalizacyjnych? 2.5. Optymalizacja organizacji przestrzeni osadniczej 2.6. Modele ekologii ewolucyjnej a intensyfikacja pozyskiwania żywności 2.7. Innowacje i presja demograficzna – przypadek wczesnego neolitu w Europie Środkowej 2.8. Teoria optymalnego zbieractwa – najważniejsze definicje i możliwości wykorzystania w archeologii 3. Archeologia indywidualnych decyzji – teoria jednostkowych historii życia 3.1. Jednostkowe historie życia i procesy demograficzne 3.2. Dziedziczenie zasobów i geneza nierówności majątkowej 3.3. Od muszek owocowych do bogatych rolników z Krummhörn – społeczne czynniki kształtujące proporcję płci w populacjach ludzkich 3.4. Inwestycja w potomstwo i kojarzenie małżeństw – perspektywy badań historii życia jednostek w oparciu o źródła archeologiczne 3.5. Nierówna inwestycja rodzicielska w społeczeństwach prehistorycznych – przykład dwóch cmentarzysk z wczesnej epoki brązu w dorzeczu Dunaju 3.6. Polityczne i kulturowe konsekwencje stronniczej inwestycji rodzicielskiej w złożonych społeczeństwach 3.7. Poliandria, poligynia i monogamia – jak teoria ewolucji tłumaczy zróżnicowanie form małżeństwa 3.8. Formy małżeństwa a źródła archeologiczne 3.9. Teoria jednostkowych historii życia – podstawowe zależności 4. Ewolucja kooperacji i konfliktu – teorie tłumaczące podstawy zachowań społecznych człowieka i ich znaczenie dla badań nad dawnymi populacjami 4.1. Zasada dostosowania włącznego i geneza altruizmu 4.2. Stopień pokrewieństwa w populacjach prehistorycznych 4.3. Różne wymiary wzajemności 4.4. Pawie ogony i pięściaki – ewolucyjne podstawy społecznej hierarchizacji 4.5. Wojna – „ciemna strona” kooperacji 4.6. Ewolucja kooperacji i konfliktu – próba podsumowania 5. Archeologia i ewolucja kultury 5.1. Zmienność kultury jako rezultat procesu ewolucyjnego 5.2. Koszty i ograniczenia transmisji kulturowej 5.3. „Pionowa” i „pozioma” transmisja kultury 5.4. Filogeneza kultury 5.5. Kultura i dobór grupowy 5.6. Konstrukcja niszy i koewolucja genetyczno-kulturowa – w kierunku szerokiego rozumienia środowiska kształtującego adaptację dawnych społeczeństw ludzkich 5.7. Dlaczego ewolucja? The theory of evolution in the archaeological studies of past societies (summary)